KIRIM SAVAŞI (0.
DÜNYA SAVAŞI) 1853-1856
Başlangıç itibarıyla bir Osmanlı-Rus savaşıdır ama sonradan
bir Avrupa hatta sayılmayan(!) bir dünya savaşına dönüşecektir. İngiltere,
Fransa, Piyemonte ve Sardinya Krallığı’nın Osmanlı safında yer aldığı birçok
cephede savaşılan ve sonuçları çok önemli olan bir savaştır.
SEBEPLER:
Rusya, ‘Kavalalı İsyan’ından beri takip ettiği
Osmanlı’nın üzerinde etki alanı kurma politikasını bırakarak Osmanlı’yı yıkma
siyasetine geçmiş yapmıştır. Bunu gerçekleştirebilmek için ‘Kutsal Yerler
Sorunu’nu kullandı. Osmanlı Kudüs ve çevresinde Ortodoks ve Katolik birçok
cemaate ayrıcalık vermişti. Rusya daha da ileri giderek Osmanlı topraklarındaki
Hristiyanların savunuculuğunu üstlenmek istedi ve tam da bu noktada
Katolikliğin lideri Fransa ile fikir çatışmasına girdi. ‘Hasta Adam’ olarak
nitelendirdiği Osmanlı’nın işini bitirmek ve mirasını paylaşmak için
İngiltere’ye bir teklifte bulundu. İngiltere çıkarları doğrultusunda Osmanlı
toprak bütünlüğünü koruduğundan dolayı teklifi kabul etmedi. Rusya kendi
göbeğini kesmek için harekete geçti ve Osmanlı’ya bir ültimatom verdi. Osmanlı
ise Fransa ve İngiltere desteğine güvenerek ültimatomu reddetti.
SAVAŞIN BAŞLAMASI VE GELİŞİMİ:
19 Mayıs 1853’te Rusya’dan gemiye atlayıp hiçbir Osmanlı
makamına haber vermeden gelen Prens Mençikov doğal olarak geri yollandı ve
Ruslar bu duruma çok kızdılar. 22 Haziran’da savaş ilanı olmaksızın Eflak ve
Boğdan’ı işgal etti ancak Çar 1. Nikolay bunun bir savaş değil aksine güvenlik
önlemi olduğunu belirtti. Avrupalı devletler bu durumdan çok rahatsız oldular
ve Avusturya öncülüğünde Viyana’da bir konferans topladılar. Bir sonuç çıkmadı.
Bu sırada halk İstanbul’da Rusya’ya savaş ilanı için padişaha baskı yapmaya
başlamıştı. 4 Ekim 1853’te 15 gün içinde Eflak ve Boğdan’ın boşaltılmasıyla
ilgili Rusya’ya bir nota verildi. Rusya bu notaya kayıtsız kaldı ve savaş
fiilen başlamış oldu.
Savaşın başında Osmanlı başarılı oldu fakat Batum’a yardım
götüren Osmanlı Donanması 30 Kasım 1853’te Sinop açıklarında batırıldı. Bu
durum üzerine Boğazların güvenliği tehlikeye düştü ve Avrupalı devletleri
telaşlandırdı. Fransa ve İngiltere öncülüğünde uzlaşma görüşmeleri başladı ama
Rusya hiçbir talebi kabul etmedi. Bunun üzerine Rusya’ya ültimatom verildi ve
şu isteklerde bulunuldu:
Rusya’dan talep edilenler:
- Eflak ve Boğdan’dan çekilmesini
- Osmanlı’nın toprak bütünlüğüne riayet etmesini
- Ortodoksların koruyuculuğundan vazgeçmesini
- Osmanlı’dan talepleri ise şu şekildeydi:
- Topraklarında yaşayan her millete eşit hak talebi
- Hristiyanlara ayrıcalık tanınması
- Karma mahkemelerin kurulması
Çar, ultimatomu kabul etmedi ve orduya Tuna’yı geçip ilerleme
emri verdi. İngiltere ve Fransa 12 Mart 1854’te Rusya’ya savaş ilan ettiler.
Aynı zamanda Avrupa kamuoyunu tatmin edecek birtakım antlaşmalar da
imzaladılar. Avusturya gerekirse asker göndermeyi taahhüt etmişti. 15 Mart
1854’te Sardinya Krallığı da Osmanlı tarafında savaşa katılan devlet oldu ve
Avrupa’nın tüm büyük güçleri (Prusya hariç) savaşa fiili katılmış oldu.
Savaş devam ederken Osmanlı’nın Yunanistan’a yakın
topraklarında Rum isyanları çıkmaya başladı. Yapılan ikazları dikkate almayan
Yunanistan’ı Fransa abluka altına aldı ve sindirdi, bunun üzerine Yunanistan
tarafsız olmak zorunda kaldı.
Savaş Tuna, Kafkas ve Karadeniz’de yoğunluk kazandı. Tuna cephesi Osmanlıların lehineydi fakat bir süre sonra Ruslar cepheyi yarıp Silistre’ye kadar ilerlediler. Bunun üzerine Fransa ve İngiltere Gelibolu’ya asker çıkararak Varna’ya sevk etti. Avusturya da bir yandan Rus ordusunu baskı altına alınca Ruslar Silistre’den çekilmek zorunda kaldılar. Müteakiben de Eflak ve Boğdan’ı tahliye ederek savunmaya geçtiler. Rus ordusunu takibe başlayan Serdar- Ekrem Müşir Ömer Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu ağustos ayında Bükreş’e girdi. Avusturya ordusu da kanatlardan Yaş kentine girdi.
Müttefikler Rusya’yı barışa zorlamak için Kırım’da da bir
cephe açmaya karar verdiler. Eylül’de 30 bin Fransız, 21 bin İngiliz, 60 bin
Osmanlı askerinden müteşekkil müttefik kuvveti Kırım’a çıkarıldı. Ancak savaş
düşünüldüğü gibi kısa sürede tamamlanamadı, çok kanlı çarpışmalar yaşandı.
1855’te 140 bin kişilik yeni bir müttefik kuvvet çıkarıldı yarımadaya ve bu
takviye sonucunda Ruslar mağlup olarak geri çekilmek zorunda kaldılar.
Kafkaslar da ise Ruslar baskın olan taraftı; savaşın bitimine kadar Kars’ı ele
geçirmişlerdi bile. Bu sırada 1. Nikolay ölüp yerine oğlu 2. Aleksandr geçti ve
Avusturya aracılığıyla bir barış girişimine başvurdu. Rusya, Osmanlı, İngiltere
ve Fransa arasında Paris Antlaşması’yla savaş sona erdi.
SONUÇLARI:
Kağıt üzerinde kazanan olan Osmanlı bu savaştan en zararlı
çıkan taraf olmuştur. Savaş zamanı alınan dış borç katlanarak artmış faizlerini
bile ödeyemez duruma getirmiştir. Halihazırda sanayisi ve üretimi olmayan
Osmanlı iflas bayrağını çekecek ve 1881’de Duyunu Umumi ile de ekonomik
bağımsızlığını kaybedecektir. Savaşın sonunda Islahat Fermanı ilan edilmiş,
Osmanlı’daki herkes eşit Osmanlı vatandaşı kabul edilmiştir. Ferman ile batıda
dolaşan liberal düşünceler Osmanlı’ya girmeye başlamıştır.
Yorumlar
Yorum Gönder